يادداشت

4- اعجاز در ترسيم جامعه مدنى براساس عدل¹

6- تبصير الرحمن و تيسير المنّان‏
تأليف على بن احمد بن ابراهيم مهايمى (م 835 ق) داراى مذهب حنفى و به زبان عربى است. نام كامل تفسير او تبصير الرحمن و تيسير المنّان ببعض ما يشير الى اعجاز القرآن است.
مهايمى يكى از صوفيان قرن نهم بوده و تفسير او از رويكردى صوفيانه برخوردار است .

__________________________________________________
(1). همان، ص 464.
(2). خرمشاهى، همان، ص 716.
روشهاى تفسير قرآن، ص: 265

----------------------------------------------------------------------------

و امام كاظم عليه السّلام در مورد عظمت قرآن و اينكه با گذشت روز و شب و زمان، تغييرى در محتوى و بيان قرآن ايجاد نمى‏شود و اعجاز قرآن آن است كه عصرى نيست، بلكه فراتر از يك عصر و زمان است، مى‏فرمايد:
انّ رجلا سأل ابا عبد اللّه عليه السّلام، ما بال القرآن لا يزداد على النشر و الدرس الّا غضاضه، فقال: لان اللّه تبارك و تعالى لم يجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فى كل زمان جديد و عند كل قوم غضّ الى يوم القيامة «2». امام كاظم عليه السّلام فرمودند:

این کتاب که در گروه پژوهشی تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی و به قلم حجت الاسلام دکتر محمدباقر پورامینی و کوشش نعمت الله فیروزی سامان یافته به همت این دانشگاه و دانشگاه بین المللی امام رضا علیه السلام در ۴۳۲صفحه و در قطع وزیری منتشر شد.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم‏

آغاز میکنم تفسیر قرآن را با یاری خداوند متعال در روزی که خدمت حضرت آیت الله مکارم شیرازی با جمعی از دوستان و استادان تفسیر ، رسیدیم (1) و ایشان در سخنان خود چند بار بر اهمیت تدوین تفسیر تاکید کردند و اینکه از کارهای مهم علمی ، در حوزه پرداختن به تفسیر قرآن میباشد .
توفیق شد که از نیمه دوم قرآن و از سوره فرقان آغاز شود و از خداوند متعال استعانت میطلبم و توفیق میخواهم تا عمر وفا کند و بتوانم یک دوره تفسیر قرآن را با کمک تفاسیر گرانقدر: مجمع البیان ، نور الثقلین، المیزان و نمونه تدوین و در اختیار طلاب و دانشجویان محترم قرار بدهم .

ما مفتخريم و ملت عزيز سر تا پا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است كه پيرو مذهبى است كه مى‏خواهد حقايق‏ قرآنى، كه سراسر آن از وحدت بين مسلمين بلكه بشريت دم مى‏زند، از مقبره‏ ها و گورستانها نجات داده و به عنوان بزرگترين نسخه نجات دهنده بشر از جميع قيودى كه بر پاى و دست و قلب و عقل او پيچيده است و او را به سوى فنا و نيستى و بردگى و بندگى طاغوتيان مى‏كشاند نجات دهد.

و ما مفتخريم كه پيرو مذهبى هستيم كه رسول خدا مؤسس آن به امر خداوند تعالى بوده، و امير المؤمنين على بن ابي طالب، اين بنده رها شده از تمام قيود، مأمور رها كردن بشر از تمام اغلال و بردگيها است.

«صرفه، در اعجاز قرآن» از جمله وجوهى كه سابقه طولانى دارد و در اعجاز قرآن بدان پرداخته شده، اعتقاد بر «صرفه» در مورد اعجاز قرآن است.

به نظر مى‏رسد اين قول از نخستين وجوهى است كه در بين دانشمندان اسلامى مورد بحث و گفتگو بوده و درباره آن بررسى و نقدهاى فراوان واقع شده است. در قرن چهارم و پنجم هجرى، اين اعتقاد، مورد توجه بسيارى بوده و به عنوان نظريه معروف‏ صرفه (1)در اعجاز قرآن، جاى خود را تثبيت نموده، اما در قرون بعد، عده‏ اى آن را متزلزل دانسته و در اعتبار آن ترديد نموده‏ اند.

يَوْمَ تَأْتي‏ كُلُّ نَفْسٍ تُجادِلُ عَنْ نَفْسِها :

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت تعبیر: «يَوْمَ تَأْتي‏ كُلُّ نَفْسٍ تُجادِلُ عَنْ نَفْسِها وَ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ»؛ (به ياد آوريد) روزى را كه هر كس (در فكر خويشتن است؛ و تنها) به دفاع از خود برمى‏خيزد؛ و نتيجه اعمال هر كسى، بى‏كم و كاست، به او داده مى‏شود؛ و به آنها ظلم نخواهد شد .(1)

امالی پیامبر (ص)

حضرت رسول(ص) در مواردی خود به املای روایت پرداخته (1)و صحابه بزرگواری هم‌‌چون علی‌‌(ع) آن را تدوین می‌‌کرده‌‌اند که میراث گران‌‌قدر صحیفة‌النبی؛ (2) کتاب علی‌‌و ... از مصداق‌‌های آن شمرده شده است و ائمه از آن چنین تعبیر کرده‌‌اند:

انها صحيفة طولها سبعون ذراعاً و انّ رسول‌‌الله ( ص) قد أملاها علي الامام علي‌‌(ع) فكتبها بخطّه و انّه اول كتاب جمع فيه العلم علي عهد رسول‌‌الله و ان الائمة الاثني عشر من ذريته‌‌ يتوارثون ذلك الكتاب. (3)
-------------------------------------------------
1- الذریعة الی تصانیف الشیعه ج‌‌2، ص‌‌306؛ تدوین السنة الشریفه، ص‌‌62.

بَابُ مَنْ يَتَعَلَّمُ الْقُرْآنَ بِمَشَقَّةٍ

1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ الَّذِي يُعَالِجُ الْقُرْآنَ «2» وَ يَحْفَظُهُ بِمَشَقَّةٍ مِنْهُ وَ قِلَّةِ حِفْظٍ لَهُ أَجْرَانِ.

فضيل بن يسار گويد: از حضرت صادق عليه السّلام شنيدم كه ميفرمود: كسى كه در باره قرآن رنج كشد و بسختى و كم حافظه‏گيش آن را حفظ كند دو اجر دارد.