نزول قرآن :
امام ابو الفضل رازى، زرقانى و صبحى صالح :
امام ابو الفضل رازى، صاحب كتاب معانى أنزل القرآن على سبعة احرف، وجه ديگرى را در معناى احرف سبعه پسنديده است كه زرقانى هم به آن معتقد شده مىگويد:
آنچه را ما بر گزيديم- در پرتو نور توفيق الهى- از بين آرا، همان است كه امام ابو الفضل رازى در لوايح آن را بيان نموده است. او مىگويد: كلام از هفت شكل (حرف) از اختلاف خارج نيست: 1. اختلاف اسم از جهت افراد و تثنيه و جمع و تذكير و تأنيث؛ مانند وَ الَّذِينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ، كه كلمه «امانات» به شكل مفرد هم قرائت شده است.
2. اختلاف در تصريف افعال به شكل ماضى، مضارع و امر؛ مانند آيه شريفه رَبَّنا باعِدْ بَيْنَ أَسْفارِنا؛ كه فعل باعد به شكل امر باعد و ماضى باعد و بعّد نيز خوانده شده است.
3. اختلاف در وجوه اعراب؛ مانند آيه شريفه وَ لا يُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهِيدٌ.
به فتح و ضم «را» در كلمه يضارّ .
4. اختلاف به نقص و زياده؛ مانند آيه شريفه وَ ما خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثى، كه الذكر
______________________________
(1) كتاب وى مخطوط مىباشد و در دسترس عموم نيست. دكتر حسن ضياء الدين عتر در كتاب الأحرف السبعة به نقل از آن ذكر مىكند، ص 160.
(2) مناهل العرفان، ج 1، ص 155 و النشر فى القراءات العشر، ج 1، ص 27.
(3) مؤمنون (23) آيه 8.
(4) سبأ (34) آيه 19.
(5) بقره (2) آيه 282.
نزول قرآن و رؤياى هفت حرف، ص: 136
و الانثى بدون كلمه «ما خلق» هم خوانده شده است .
5. اختلاف به تقديم و تأخير؛ مانند آيه شريفه جاءَتْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِ، كه به شكل «جاءت سكرة الحق بالموت» نيز قرائت شده است.
6. اختلاف در ابدال و جايگزينى؛ مانند آيه شريفه كَيْفَ نُنْشِزُها، كه ننشرها، نيز با حرف «را» به جاى «زاء» نيز خوانده شده است.
7. اختلاف در لغات (لهجات)؛ مانند آيه شريفه وَ هَلْ أَتاكَ حَدِيثُ مُوسى، كه به فتح و اماله كلمه اتى و موسى نيز خوانده شده است.
زرقانى، وجه پيش گفته را بهترين وجه دانسته و آن را مستند بر استقراى تام در قراآت ذكر مىكند، و دكتر صبحى صالح نيز بر آن معتقد است. با اين همه از جهات ذيل قابل مطالعه و بررسى است:
1. هيچ دليل از روايات نبوى بر آن نيست. تنها دليل آن استقرا بود كه به تنهايى كافى نيست و نيازمند به دليل و مؤيد ديگرى است.
2. نخستين مرحله نزول كه بر حرف اول بوده است، بر كدام يك از وجوه هفت گانه مورد نظر، نازل شده است؟ و همين طور در نزولهاى دوم و سوم و ...؟
3. هفت وجه ياد شده با يكديگر تداخل دارند. زيرا اختلاف اسما و افعال، خود يك وجه به حساب مىآيد.
4. وجوه مذكور با معناى برخى از روايات سبعة احرف، مبنى بر هفت بطن و تبديل جواز كلمات با يكديگر منافات دارد.
