معاد : یوم معلوم .

از دیگر توصیف های خاص در مورد جهان آخرت تعبیر «يَوْمٍ مَعْلُومٍ» است؛ روزی که برای همه معلوم است.

این تعبیر سه بار در قرآن به کار رفته است که یک مورد آن در خصوص قیامت است. خداوند در سوره شعرا در مورد ساحران فرعون می فرماید: «فَجُمِعَ السَّحَرَةُ لِمِيقَاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ»؛ (1) آن روز مربوط به ساحران و جمع آوری آن ها در روز خاص است .

یک بار دیگر نیز در مورد قوم صالح آمده است که در قرآن داریم: «قَالَ هَذِهِ نَاقَةٌ لَهَا شِرْبٌ وَلَكُمْ شِرْبُ يَوْمٍ مَعْلُومٍ» ؛ (2) که این آیه نیز مربوط به ناقه حضرت صالح است. اما آن تعبیری که شاهد مثال است، تنها موردی است که در خصوص قیامت عبارت یوم معلوم آمده است که خداوند می فرماید: «قُلْ إِنَّ الْأَوَّلينَ وَ الْآخِرينَ لَمَجْمُوعُونَ إِلَى مِيقَاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ»؛ بگو ای پیامبر که نخستین ها، اولین ها و آخرین ها، همه انسان ها برای میقات جمع می شوند، یعنی آن زمانی که وعده داده بودند و آن میقات روز معلوم است .(3)

-------------------------------------------------------------------------------------

1- شعرا، 38
2- همان، 155
3 - واقعه، 50

--------------------------------------------------------------------------------------

آیه یاد شده در مورد کفار است که در مورد حیات پس از مرگ سوال می کنند که خداوند به پیامبر می گوید به آنها بگو ای کفار قیامت قطعی است و در روز معلوم خواهد بود. آنچه که محل گفتگوست این است که معلوم بودن روز قیامت دو تفسیر می تواند داشته باشد :

نخست: وقتی خداوند می گوید آن روز، معلوم هست، مقصود علم تفصیلی و کامل باشد . یعنی آگاهی بر تاریخ دقیق قیامت که می دانیم چنین علمی برای انسانها ممکن نیست.

اینکه در آن روز معلوم جمع خواهند شد، روزی که برای همه معلوم است. اگر علم به معنای علم تفصیلی باشد، چنین علمی برای همگان مقدور نیست. این علم تنها برای خداوند متعال است و هیچکس جز خداوند و به واسطه خداوند مانند انبیا و ملائکه و مقربین از اینکه روز قیامت چه زمان و چه وقتی است و چقدر به وقوع آن مانده است آگاهی ندارند. تنها خداوند و ملائکه مقربین و انبیا و اولیا که به اذن او هستند از این موضوع آگاه هستند.

آیه الله مکارم هم می گوید كه منظور از معلوم بودن قيامت، معلوم بودن نزد پروردگار است و گرنه هيچكس حتى انبياء مرسلين و ملائكه مقربين از وقت آن آگاه نيست .(1)

دوم: ممکن است که مقصود از یوم معلوم، علم تفصیلی به شکلی که بیان شد نباشد، بلکه علم اجمالی باشد، یعنی اجمالا آن روز معلوم هست. یعنی آگاهی بر اینکه همه ما چنین روزی را در پیش داریم.

اجمالا می دانیم که یک روزی هست که آن روز خواهد رسید و روز برپایی قیامت هست. در واقع دلائلی هم از طریق عقل و دلائل بیرونی داریم که چنین روزی خواهد آمد، گرچه تاریخ دقیق آن را نمی دانیم و مشخصات آن را به صورت جزئی مطلع نیستیم؛ اما علم اجمالی داریم که چنین روزی به وقوع خواهد پیوست. مانند اینکه همه ما می دانیم که به طور قطع، سرانجام خواهیم مرد. علم به مردن داریم، هرچند هیچ کس تاریخ دقیق مرگ را نمی داند؛ اما اجمالا از مرگ آگاهی دارد.

بنابراین درباره روز قیامت که گفته می شود روز معلوم هست، یعنی به اجمال از وقوع قیامت، اطلاع داریم و وجود و فطرتمان به آن گواهی می دهد، دلائل عقلی نیز به آن گواهی می دهد.

قرآن نیز از روزی که معلوم هست خبر داده است. البته آنچه که مهم است پیام اصلی آیه است، که به اهمیت معاد اشاره دارد ، چه به علم تفصیلی باشد یا به علم اجمالی و پیامی که آیه یاد شده درباره روز معلوم دارد، به این معناست که همه ما در واقع در رابطه با روز قیامت توجه کافی داشته باشیم و برای ملاقات آن روز خود را آماده کنیم و همین علم و یقین می تواند بسیار ارزشمند بوده و برای مسیر زندگی موثر باشد.

-------------------------------------------------------------------------------

1- تفسیر نمونه ج 23 ص 234 .